Maniheizam

Maniheizam je nauka koja potiče od Manija (216 – 276), iransko – babilonskog mudraca i vjerskog reformatora helenističkog doba.

Mani je htio i pokušavao da tri nauke, Zarathustre, Budhe i Krista upotpuni i stvori jedan gnostički sistem. Tako iz iranskog mazdaizma, tj. iz nauke o poštivanju Mudrosti ili Mudrog Gospoda (Ahura Mazda, jedini bog Zarathustrinog kulta, vrhovno božanstvo nebesa koji je štovan kao bog koji predvodi dobre duhove nebesa i svijetlost) preuzima dualistički princip dobra i zla, svijetla i tame i zrvan (princip vremena u mazdaizmu, ranije osnovni princip svijetla, a u kasnijem razvoju mazdaizma, oko V st.p.n.e. i u Mitrinom kultu prevladava shvaćanje da je zrvan – akarana ili nestvoreno beskonačno vrijeme, osnovni princip svijetskog zbivanja) kao osnovno božanstvo čija su tri epiteta svijetlost, moć i mudrost.

Stećci u nizu

U kršćanstvu, Mani pored Krista priznaje samo sv.Pavla i istočne gnostičke učitelje Markiona i Bardesana koji odbacuju okrutnost Starog zavjeta i povratak u vrela iranskih srodnih vjerskih tradicija.

Maniheizam se snažno osjetio u Tibetu kojim putem je i došao u Kinu, isto kao i nestorijansko kršćanstvo u srednjem vijeku. Nešto manje se osjetio u Indiji, a u Evropi su bili jaki uticaji iransko – manihejski, posebno kod bogumila (sredinom X st. pokret nastao kao sinteza manihejstva i pavlićanskog učenja) i kod katara (religijski pokret koji je svoje vjerovanje zasnivao na dualističkom učenju manihejaca) u Francuskoj.

Na ostatke katara, tzv. Albigenze, kršćansku sljedbu iz XII i XIII st. koja je prozvana tako po gradu Albi, a koji su odbacili papinstvo, starozavjetne knjige i drugo, a prihvatili dualističko stajalište po kome je materija zlo, papa Inocent III (1198 – 1216) je protiv njih pokrenuo rat i ozvaničio inkviziciju.

Tek u kontekstu manihejstva ili patarenstva (tal. Patareno – sekta bogumila, babuna, koja se kod nas proširila u XII st.) ili bogomila (što je kod nas popularniji naziv, dat po popu Bogomilu iz Makedonije X st., za heretike dualističkog vjerovanja, posebno zastupljenih u Bizantiji (Vizantiji) i kod Južnih Slavena od X do XV st., a njihovo je učenje bilo posebno rašireno u srednjovjekovnoj Bosni) možemo dati tumačenje nekih stilsko – dekorativnih oblika na stećcima.

Na stećcima se nekada javlja znak pentagrama, a poznato je da je broj pet kod starih Slavena imao ulogu svetog broja, što se smatra posljedicom neposrednog dodira sa istočnim mističnim vjerovanjima.

A u maniheizmu, svijet je sastavljen od pet čistih i pet tamnih elemenata. Česti znaci polumjeseca i zvijezda na stećcima mogu biti posljedica ezoteričnog učenja patarena da su to nebeske lađe na kojima borave pravedne duše uoči odlaska u raj. To je još staro manihejsko i pavlićansko učenje koje su bosanski bogumili pretvarali u znak na stećku.

Mjesec i zvijezda na stećku                             Stećak, viteške scene pred kulama

 

Bogumili su, isto kao i manihejci i katari, prezirali realističan prikaz raspela, ali su poštivali simbol krsta i to u tri oblika: antropomorfnom i teomorfnom, ravnokraki grčki i krst svijetlosti, tj. krst u sunčevom krugu.

Teomorfni krst je simbol samog Isu Krista, a Krist je i samo sunce koje će nakon Strašnog suda sijati vječno.

Neki od oblika krsta na stećcima

 

Jelen je čest motiv na bosanskim stećcima, ali nije znak samo konzumiranja mesa, već je simbol pravedne duše.

Čest prikaz lova na jelena prije može da simbolizira čovjekovu dušu koju napada zao duh (konjanik), gonjen od grijehova (pasa).

U bogumilskoj zemlji, sakralni motiv je kolo, a otuda česta predstava kola sa ljudima raširenih ruku, jer na taj način čovjek označava pokojnika koji se, načinivši krst, približava Isu Kristu, itd...

 

 

Stećak, lov na jelena                Stećak, jelen prikazan kao pravedna duša pokojnika

 

Sve navedeno ukazuje na složen preblem nastanka, a posebno čitanja dekorativne umjetnosti i njene simbolike sa stećaka.

Ukrašavanje nadgrobnih spomenika, tačnije umjetničko osmišljavanje grobnog znaka, izvjesno zahtjeva dodatne napore objektivnog tumačenja. Srednjovjekovna umjetnost artikulacije samog stećka i simbolično dekorativne plastike, primjer je osobenog stilskog izraza.

Njegova originalnost u umjetničkom nasljeđu je nesporna uz posebno važnu činjenicu, a to je vezanost za jedan prostor duhovnosti srednjovjekovne Bosne.

U NAREDNOM DIJELU ĆETE ČITATI: RAZVOJ GRADA, osmansko – turski period 1462. – 1878.

(sa-c.net)