Srednji vijek 1. dio

Prošlost regije Sarajeva iz ranog srednjeg vijeka i perioda samostalnosti bosanske države, najmanje je poznata. U periodu VI, VII i VIII st. robovlasnički društveni sistem rimske imperije potpuno je propao, a postepeno je zamjenjen predfeudalnim društvenim uređenjem koje su stvarala mnoga „barbarska“ plamena.

Na teritoriji grada pronađena je Gema (plemeniti kamen sa ispupčenim motivom, umjetnički ukrašen, služio je kao ukras ili kao pečat, ne zna se sa sigurnošću) na kojoj je bio monogram kralja Teodorika (oko 456 – 526, bio kralj Ostrigota od 471. godine koji je pobijedio Odoakara i 493. osvojio cijelu Italiju te osnovao novu državu sa glavnim gradom u Raveni), što bi moglo značiti da su Istočni Goti proširili svoju vlast i nad Bosnom krajem V st.

Neki posredni podaci ukazuju i na to da su Istočni Goti (Ostrigoti) bili u ovim krajevima, jer su u obližnjem mjestu Brezi pronađeni ostaci bazilike sa elementima gotskog stila i gotskim runama (općegermanski znakovi kultnog pisma nastali oko 100 god.p.n.e., vjerovatno prema sjeverno-etrurskom ili sjeverno - italijanskom pismu, a urezivalo se drvo, kost, metal, oružje, ukrase...).

 Starokrčćanska bazilika u Brezi kod Sarajeva

 

Druga starokršćanska bazilika u blizini Sarajeva, kod sela Homolja u Lepenici, ima neke osobine kasnoantičkih građevina sjeverne Italije, a kako pripada vremenu V i VI stoljeća mogla bi da označava period bizantske vlasti koja je potisnula Ostrigote (Istočne Gote).

Slaveni su početkom VII stoljeća prodrli u unutrašnjost Balkanskog poluotoka i prema Dalmaciji, pa je u to vrijeme, izvjesno, došlo do promjene etničke strukture.

Ima više sela u Bosni sa Obri, što je slavenski naziv za Avare, što ukazuje na to da su u VII i VIII stoljeću zajedno sa Slavenima ovdje bili i Avari (nomadski narod porijeklom iz Srednje Azije).

 

Dolaskom Slavena, rimska naselja u dotadašnjem obliku prestaju postojati. Život se ponovo pomjera prema brdima. Stari Slaveni nisu imali potrebu za velikim naseljenim mjestima. Bili su podjeljeni u plamenske zajednice, živjeli su u selima, a u to vrijeme ne podižu gradove niti monumentalne građevine. Ranoslavenska kultura je u brdima bila zaštićena od prodiranja stranih uticaja, a rodovsko društvo koje ne priznaje bogate pojedince činilo je život jednostavnim i jedinstvenim. To i jeste razlog malobrojnih sačuvanih ostataka danas.

Jedini poznat nam lokalitet u okolini Sarajeva koji potiče iz ranijeg slavenske prošlosti je Kotorac.

Konstantin VII Porfirogenit (905.-959., bizantijski car od 913.god.) u svom djelu „De Administrando Imperio“ pominje Bosnu i u njoj grad Catera, što je po većini historičara riječ o gradu koji je postojao na Gradcu kod Kotorca, po čemu je ovaj i dobio ime. Ostaci zidova koji i danas postoje, bili su u upotrebi i u X stoljeću.

 Kotorac, Lepenica i Breza

Gradac kod Kotorca

U XI st. Bosna je bila u izvjesnoj zavisnosti od Duklje (Doclea – antički naziv za današnju Duklju kod Podgorice; Rimski a potom ranokršćanski grad koji se pominje u II st.p.n.e., napušten po dolasku Slavena; po njemu se u srednjem vijeku Crna Gora nazivala Duklja), a već u XII st. počinje se stvarati samostalna bosanka banovina, sa sjedištem na prostoru današnjeg Visokog, nedaleko od Sarajeva.

Sjedište bosanske banovine, u blizini Visokog

Sarajevsko područje pominje se 1244.god. kao sastavni dio župe Vrhbosna, što je vjerovatno imalo značenje „na izvoru Bosne“. Centar vlasti bosanske banovine bio je u području grada Visokog, a stalna crkva bosanskog biskupa bila je na Brdu kod Sarajeva. Ipak, do danas nije ustanovljen tačan lokalitet Brda, mada za to postoje neke pretpostavke. Na lijevoj obali Miljacke pronađen je kameni kapitel čiji su glavni ukrasi biljni prepleti i predstave štitova. Po tim odlikama pripada romanskom stilu i datira od XI do XII stoljeća. Sasvim je moguće da je ovaj kapitel pripadao stolnoj crkvi na Brdu, a osim toga, to je i jedini arhitektonski nalaz monumentalne građevine tog doba u Sarajevu.

U periodu razvoja feudalnog društva, župa Vrhbosna dobija i svoje sjedište koje nosi isto ime Vrhbosna, a nalazilo se na istočnom dijelu današnjeg Sarajeva sa malim utvrđenjem.

Ova varoš nije imala značajnu političku ulogu u bosanskoj državi, ali je uspostavila jake trgovačke veze sa drugim gradovima, naročito sa Dubrovnikom.

Tokom XV stoljeća Turci prodiru u ove krajeve i zatiču varoš Vrhbosnu sa utvrđenjem. Već 1435.god. sultanov vojskovođa Barak, osvajajući ovaj kraj, proveo je zimu u tvrđavi Hodidjed koju neki uvaženi historičari smatraju tvrđavom Vrhbosne. Oko ove varoši bila su razbacana sela i zaseoci. U brdima su bili naseljeni pretežno stočari, a u poljima zemljoradnici.

Podaci o ovim naseljima sačuvani su u brojnim toponima koji su još u upotrebi.

Tvrđava Vrhbosna

Utvrđeni srednjovjekovni gradovi u Bosni, nastali su pretežno u doba njene samostalnosti, od XIII do XV st., a samo je jedan manji broj nastao još u XII st. i to u području centralne Bosne, koja je ostala jezgro bosanske države, gdje su se nalazile rezidencije bosanskih vladara.

Doba samostalne bosanske države i vladavine Kulina bana bilo je između 1180. i 1204.god. kada se razvijaju trgovačke veze sa primorskim gradovima, naročito sa Dubrovnikom.

Kulin ban formira snažnu državnu upravu, a za dvije decenije dolazi do privrednog poleta koji se odražava u gradnji gradova, crkava i djelatnosti slikara i zlatara koji dolaze u Bosnu iz primorskih gradova.

U Bosni i Hercegovini ima više od dvije stotine srednjovjekovnih gradova i utvrda čiji su ostaci očuvani do danas. Prema vremenu nastanka i graditeljskom stilu, razlike su velike. U smislu prostorne organizacije, opće kompozicije, pojedinačnih detalja.

Utvrđeni gradovi centralne i zapadne Bosne pripadaju Romaničkim i Gotičkom stilu.

Oni u istočnim dijelovima su više ili manje rezultat topografskih uvjeta i na njima se ne osjeća napor u smislu dosega nekog stilskog izraza. Prirodni uvjeti i pogodnost odbrane su bili najvažniji kriteriji njihova oblikovanja. Sve gradnje su zapravo dopuna prirodnih pogodnosti za odbranu.

Romanički stil karakterističan je za utvrde iz XIII i XIV st. U njima su stambeni uvjeti bili veoma loši; prostori se u smislu funkcije nisu razlikovali.

Složenije funkcije u unutrašnjem dijelu utvrde – grada, pojavljuju se krajem XIV st. To je tipično za utvrde građene u stilu kasne gotike, a posebno za feudalne dvorce istog stila.

Neki od njih su tipični primjeri kasnogotičkih odbrambenih stambenih jedinica.

 Razvoj srednjovjekovne bosanske države

Grbovi srednjovjekovnih bosanskih plemićkih porodica

U NAREDNOM DIJELU ĆETE ČITATI: Srednjovjekovna umjetnost - STEĆAK

(sa-c.net)